شرح کتاب چهل حدیث حضرت امام خمینی (جلسه هشتم)
راهکاری برای تحصیل عشق و محبت الهی
آیت‌الله حاج شیخ محمد صالح کمیلی در ادامه سلسله مباحث اخلاقی با محوریت شرح کتاب چهل حدیث امام خمینی (ره) در مسجد سلماسی قم گفت: اولین حدیث این کتاب در موضوع جهاد با نفس در چند فصل تنظیم شده است. فصل اول در موضوع خصوصیات نفس اماره، فصل دوم در خصوص تفکر ،سومین فصل در موضوع «عزم، همت و عزیمت»، فصل چهارم در تتمه توضیحات منزل نفس، فصل پنجم در باب «مشارطه، مراقبه و محاسبه» و فصل آخر مقام اول به موضوع تذکر اختصاص دارد.
مقصود از تذکر
استاد اخلاق و عرفان در خصوص معنی تذکر گفت: مقصود از تذکر، تذکر خداست. اینکه انسان به یاد خدا باشد نه از باب تذکیر نعمت‌ها و نه از منظر یادآوری. خداوند در سوره مبارکه ذاریات می‌فرماید: «وَذَکِّر فَإِنَّ ٱلذِّکرَىٰ تَنفَعُ ٱلمُؤمِنِینَ»؛ در حقیقت تذکر، موعظه‌ها، نعمت‌ها و امثال الذالک مقدمه‌ای برای یادآوری آن اصل الاصول و حضرت عشق یعنی حضرت پروردگار عالم است.
بیرون کردن غیر خدا از دل
استاد حوزه علمیه گفت: راهکارهایی وجود دارد که می‌توان خدا را به عنوان یک اصل مهم در قلب و دل جای دارد به‌نحوی که اغیار از دل بیرون برود. پیدا کردن ملکه ذکر به زبان ساده است اما نیاز به کار شبانه‌روزی و مداوم دارد. ذکر به انواع مختلفی مانند اذکار لسانی، اذکار قلبی و اذکار تفکری تقسیم‌بندی میشود.
پنج اصل مهم عرفانی
آیت الله کمیلی با اشاره به پنج اصل مهم عرفانی گفت: عرفا در کتاب‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی به شاگردان خود توصیه به پنج اصل مهم می‌کنند که عبارتند از: «صمت و جوع و سهر و خلوت و ذکر به دوام ناتمامان جهان را کند این پنج تمام». اصل اول مسئله صمت و سکوت و کنترل زبان است. اصل دوم جوع و گرسنگی است. جوع به این مفهوم نیست که انسان هیچ چیزی نخورد و گرسنه بماند. چون او به غذا، خوراک و اشربه نیاز دارد و همه این‌ها باعث قوام بدن میشود. در ماه مبارک رمضان خوردن سحری به همراه خواندن سوره مبارکه قدر استحباب دارد. در آداب و مستحبات افطار نیز گفته شده که افطار بعد از نماز مغرب و عشا انجام شود مگر آن‌که ضعف غلبه نماید و یا گروهی منتظر باشند.
فایده روزه گرفتن
وی درباره فایده روزه گرفتن گفت: فایده گرفتن روزه اعم از واجب، مستحبی، قضا و کفاره، «جوع و گرسنگی» است. احادیث بسیاری در این باب وجود دارد. حضرت امام صادق (علیه‌السلام) در بخشی از «حدیث عنوان بصری» به عنوان بصری و تمام طالبان سلوک الی الله توصیه می‌فرمایند: «فَإِیاک أَنْ تَأْکلَ مَا لَا تَشْتَهِیهِ وَ لَا تَأْکلْ إِلَّا عِنْدَ الْجُوعِ»؛ وقتی انسان سر سفره می‌نشیند ببیند میل و طبعش به کدامیک از غذاهاست؛ اگر به هیچ‌یک میل نداشت ولو گرسنه هم بود نباید از آن بخورد. چون اگر با کراهت غذایی بخورد عکس العمل بدی خواهد داشت. لذا حضرت امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: آنچه را که به آن اشتها و میلی نداری نخور. یک وقت بی‌اشتهایی از باب پرخوری است. پرخوری برای صحت و سلامت جسم مضر است و به مصالح معنوی آسیب می‌رساند. اما هر وقت گرسنه شدی پای سفره بنشین.
کم گویی، کم خوابی و کم خوری
وی ادامه داد: عزیزان کم گویی، کم خوابی و کم خوری سه اصل مهم در سیر و سلوک است. در کم خوری، جوع هم است. چون در جوع با اینکه هنوز میل به خوردن غذا وجود دارد فرد از سر سفره بلند میشود. چون هنوز نیمی یا یک چهارم شکم پر نشده لذا هنوز گرسنه است. اما اگر پرخوری می‌کرد کاملاً احساس سیری داشت. لذا این نیز از معانی دیگر جوع است.
آثار گرسنگی
وی با اشاره به آثار جوع گفت: اگر روزه‌دار بخواهد گرسنگی ساعات روز را در موقع افطار جبران کند و در دو وعده سحر و افطار یک شکم سیر غذا بخورد آن‌وقت این روزه چه فایده‌ای خواهد داشت؟ این چه جوعی است و چه اثری دارد؟ روزه انسان را به خدا نزدیک می‌کند. هیچ کس با پرخوری به خدا نزدیک نمی‌شود. پرخوری باعث بخارات معده شده و سبب پرخوابی و پرگویی نیز میشود. عزیزان زیاد حرف زدن از پرخوری هم میشود. اگر کسی جوع را رعایت کند دیگر حال حرف زدن نخواهد داشت و کم حرف میشود.
اقسام شهوت
استاد اخلاق با اشاره به اقسام شهوت گفت: شهوت فقط مربوط به امور جنسی نیست بلکه شامل شهوت در خوردن، کلام، لباس و امثال الذالک نیز میشود. مثلاً بعضی می‌خواهند یک‌سره حرف بزنند و اظهار وجود کنند. یک عده علی الخصوص خانم‌ها چقدر لباس و پارچه دوخته نشده دارند. حتی یک سال خمسی نیز می‌گذرد و همه آن‌ها بلااستفاده می‌ماند و چه بسا خمسش را نیز نمی‌دهند. شما خود را نگاه نکنید؛ بعضی فقیر هستند و اصلاً ندارند و نمی‌خرند. اما عده‌ای از اغنیا چند دست لباس دارند، به‌خاطر شهوت لباس دوست دارند لباس‌های رنگارنگ بپوشند. بعضی نیز حرص بر مؤونه سال خود دارند. مثلاً بیش از یک سال در آشپزخانه حبوبات، زعفران، یک دانه کبریت و … را نگهداری می‌کنند و خمس آن‌ها را نیز نمی‌دهند و حلال را به حرام خلط می‌کنند.
مقصود از عزلت
استاد کمیلی با اشاره به وجوب عزلت گفت: عزلت نیز یک امر واجبی است. مقصود از عزلت آن عزلتی نیست که فرد را به زمین بزند یا سبب شود سر به کوه و بیابان بگذارد. بعضی به سبب افراطیگری خانواده و خود را بیمار می‌کنند. باید از افرادی عزلت داشت که ایجاد مزاحمت می‌کنند. چون اگر انسان با آن‌ها معاشرت کند اهل دنیا خواهد شد. معاشرت با اهل دنیا سبب میشود زحمت‌هایی که برای خارج نمودن تعلقات و محبت‌های دنیا از دل انجام شده به هدر برود. باید انسان مراقبت کند که با چه کسانی رفاقت می‌کند. اگر آن‌ها بخواهند او را از بندگی خدا دور کنند باید آن‌ها را ترک نماید.
ذکر دائم
استاد عرفان درباره ذکر به دوام گفت: ذکر به دوام یعنی انسان باید ذکر خدا را صورت دائم داشته باشد نه اینکه فقط در اوقات نماز به یاد خدا بیفتد. باید خدا را بیست و چهار ساعته یاد نمود؛ مراقبه داشت؛ نعمت‌های الهی را یاد نمود. مثلاً مواردی نظیر نگاه کردن به اعضای بدن، آیات الهی، آیات آفاقی و آیات انفسی باعث میشود انسان خدا را بیش‌تر یاد کند. همه این‌ها سبب میشود به‌تدریج حالتی از تمکن یا تملک نفس یا ملکه شدن در فرد ایجاد شود. یعنی بر نفس تسلط پیدا کند به نحوی‌که به اشاره‌ای سریع به یاد خدا بیفتد.
لذا انسان می‌تواند همان معنویتی را که در مسجد یا حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) پیدا می‌کند در منزل نیز به آن دست یابد. لذا انسان باید دائماً خدا را یاد کند و با او مشغول شود. در زیارت امین الله آمده است: «مَشْغُولَهً عَنِ الدُّنْیا بِحَمْدِکَ وَ ثَنَائِک»؛ یعنی خدایا مرا چنان به خودت مشغول کن که دنیا را فراموش کنم.
تذکر از دیدگاه امام خمینی (ره)
وی با اشاره به موضوع تذکر در کلام امام راحل گفت: حضرت امام راحل در فصل ششم در باب تذکر می‌فرماید: «و از اموری که انسان را معاونت کامل می نماید در مجاهده با نفس و شیطان، و باید انسان سالک مجاهد خیلی مواظب آن باشد، «تذکّر» است. و ما این مقام را به ذکر آن ختم می کنیم با اینکه خیلی از مطالب باقی است. و آن در این مقام عبارت است از یاد خدای تعالی و نعمت‌هایی که به انسان مرحمت فرموده. و بدان که از امور فطریه، که هر انسان جبلت و فطرت بدان حکم می کند، احترام منعم است.»
توجه به نعمت های الهی
آیت الله کمیلی با اشاره به یکی از راهکارهای تحصیل عشق و محبت الهی گفت: سرشت و فطرت انسان به احترام منعم حکم می‌کند. در کتاب معراج السعاده آمده است: یکی از راه‌های تحصیل عشق و محبت الهی شمارش یک‌به‌یک نعمت‌های الهی است. منعم در ذکر نعمت به دست می‌آید. چون وقتی انسان نعمت‌های خداوند را یک‌به‌یک بشمارد قهراً متوجه منعم و صادر کننده نعمت‌ها خواهد شد. چه این نعمت‌ها درون انسان باشد و چه بیرون از او باشد. مثلاً همین نان چقدر دست به دست می‌چرخد تا در نهایت لقمه‌ای میشود و به کام فرو می‌رود. جناب سعدی می‌فرماید: «ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری»
بیماری غفلت
وی در خصوص بیماری غفلت گفت: بدترین بیماری در مسائل اخلاقی، موضوع غفلت است. غفلت حجابی غلیظ و ظلمانی است که باعث بیچارگی انسان میشود. یکی از راهکارهای مبتلا نشدن به غفلت شمارش نعمت‌های الهی است. نعمت‌های الهی به‌حدی است که به شمارش در نمی‌آید. مثلاً با نگاه کردن به یک وعده غذایی می‌توان متوجه نعمت‌های بسیاری شد. هریک از این نعمت‌ها یک صفات و شکری مختص به خود دارد. وقتی این شکر و سپاس‌ها بر روی هم جمع میشود چقدر از محبت خداوند به درون دل سرازیر میشود.
مراقبات ماه مبارک رمضان
آیت الله کمیلی در پایان با اشاره به ماه مبارک رمضان گفت: کتاب المراقبات میرزا جواد آقای ملکی تبریزی یک کتاب بسیاری خوبی است. مراقبات ماه مبارک رمضان را از روی این کتاب مطالعه بفرمایید. همچنین می‌توانید به تألیفات بنده نیز در این خصوص مراجعه و از آن‌ها بهره‌برداری نمود.
دانلود صوت بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در شرح کتاب چهل حدیث حضرت امام خمینی (جلسه هشتم)
مدّت زمان ۳۰:۵۱ دقیقه
تاریخ:۱۴۰۲/۱۲/۱۳
مکان: قم- مسجد سلماسی
