صد منزل دل ( دوره کامل سه جلدی)

گزارشات

هدف از خلقت نخستین انسان تا آخرین بشر که پا به عرصه گیتی بنهد، شناخت و معرفت خدای متعال است. فرمود: «وَ مَا خَلَقْتُ ٱلْجِنَّ وَ ٱلْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونَ»:؛[1] أَیْ لِیَعْرِفُونَ.[2] عارفان باللّٰه همواره سعی بسیار کردند مسیر و راهی را که خود تا انتها پیموده‌اند برای طالبان حقیقت ترسیم نمایند تا برای رهایی از گرفتار آمدن در دره‌های تاریک نفس و دنیا راه خود را بیابند. در بین تمامی این کتب، کتاب منازل السائرین خواجه عبداللّٰه انصاری رحمه الله نظیر کتاب کفایة الاصول مرحوم آخوند خراسای در علم اصول است و همان‌طور که هر کسی نمی‌تواند کفایه را شرح کند مگر آن‌که مجتهد در علم اصول باشد، کتاب منازل السائرین را نیز فقط مجتهد در عرفان عملی می‌تواند شرح کند که از عالَم نفس رسته و در بقای الهی، «عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ»،[3] جای گرفته و از آن‌جا بر جمیع مراتب سیر الی‌اللّٰه سیطره دارد و هر منزل را با کم و کیف آن در دل خود دارا می‌باشد.

مهم‌ترین ویژگی کتاب منازل السائرین که آن را بر تمامی کتب عرفان عملی برتری می‌دهد، آن است که مشتمل بر صد منزل و هر منزل ناظر به سه مرحله در سلوک است. مرحلۀ اولْ بیان حالات مبتدئین، مرحلۀ دومْ بیان حالات خواص، و مرحلۀ سوم حاوی حالات خاص الخاصان در سلوک می‌باشد. البته هر یک از این مراحل سه‌گانه خود دارای سه مرحله است؛ یعنی سعی نویسنده، آن بوده که تمامی حالاتی را که برای سالک به‌دست می‌آید، از ابتدایی که وارد سیروسلوک می‌شود تا زمانی که راه را به پایان می‌رساند، به‌طور کامل بیان دارد. با تمام این تفاصیلی که این کتاب دارد، ابهام‌های بسیار زیادی دارد که هر کسی نمی‌تواند آن را بر حال خود تطبیق دهد مگر آن‌که از شرح آن استفاده کند.

ویژگی دیگر کتاب منازل السائرین آن است که در ابتدای هر منزل، آیه‌ای به‌عنوان استناد قرآنی آن منزل بیان شده است تا خواننده در طول سیروسلوک خود همواره با قرآن مأنوس باشد و حالات خود را با قرآن کریم بسنجد. البته در کتاب شریف صد منزل دل به احادیث، ادعیه و روایات معصومین (ع) استناد شده و با اشعاری از عرفا مانند مولوی، حافظ و… به زیبایی طبع و لحن شعر آراسته شده است.

حضرت آیت‌اللّٰه حاج شیخ محمدصالح کمیلی خراسانی حفظه الله از شاگردان فقهی، اصولی و عرفانی مکتب نجف که به تأیید استادشان آیت‌الحق سید هاشم موسوی حداد رحمه الله در زمان حیات ایشان از عالَم نفس خارج شده است در جمع تلامذۀ سلوکی-فقهی خود اقدام به شرح کتاب منازل السائرین نمود. با توجه به این‌که روح ایشان در عالم ملکوت با کروبین و در عالم لاهوت با بقاء باللّٰه آرام گرفته و از آن‌جا گویا شده است، لذا تمامی شرح ایشان در کتاب گران‌سنگ صد منزل دل کاملاً القایی و هم‌چون آیات قرآن کریم با کلماتی نورانی، ساده و روان و در عین حال با محتوا و معانی برجسته و مهم عرفان اهل‌بیتی (ع)صورت گرفته است. لذا در بیان خصوصیات کتاب شریف صد منزل دل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. القایی بودن مطالب از قلب عارفی باللّٰه
2. دارای زبانی ساده، روان و دل‌نشین؛
3. تطبیق کامل حالات سالک با تقسیمات هر منزل با دقت بالا؛
4. جامعیت شرح و بیان نکته‌های ناب عرفانِ اهل‌بیتی؛
5. استفاده از کتاب صد میدان و تکمیل بیانات منازل با آن کتاب.
6. استفاده از برخی جملات از عرفا مانند عبدالرزّاق کاشانی.

[1]. ترجمه: «من جن و انس را خلق نکردم جز برای آن‌که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)»، سورۀ ذاریات (51)، آیۀ 56.

[2]. ترجمه: «یعنی برای آن‌که خداوند را بشناسند»، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم، ج 3، ص 110.

[3]. ؟؟؟