چلچراغ سلوک چاپ دوم

گزارشات

کتاب چلچراغ سلوک

مقدمه

سیر و سلوک جنبه باطنی و معنوی داشته و سالک باید تمرین کرده تا به جایی برسد که هیچ چیز او را مشغول نکند؛ یعنی یک توجه باطنی دائمی به صورت ملکه در او به‌وجود بیاید. از طرفی وظایف شرعی و قانونیِ عالم ظاهر جای خودش باقی است و سالک باید همیشه به وظایف شرعی خودش ملتزم باشد؛ در نتیجه سلوکِ باطنی منافاتی با بودن در عالم ماده ندارد. پیغمبر، معصومین، اولیای الاهی و عارف باللّه با اهل دنیا در همین عالم کثرت زندگی می‌کنند، می‌خورند، می‌خوابند و همه مقتضیات بشریت در آن‌ها وجود دارد، ولی باطن و قلبشان جای دیگری کار می‌کند. این عالم ظاهر، کثرت و عالم باطن، وحدت است و هر کدام مقتضیات مخصوص به خود را دارند، ولی باید بدانیم که باطنِ وحدت، کثرت است. سالک واصل و منتهی، اصل وحدت را در این کثرت، پیش خودش و خدا جاری می‌کند و این دو تا با هم منافات ندارند. از این رو در این کتاب سعی شده تا مشتاقان راه خدا با سیر عرفانی و راه‌کارهای عملی برای طی کردن مراحل سلوک آشنا گردند و در کنار سلوک به وظایف ظاهری در قبال خانواده، اطرافیان و اجتماع متعهد باشند تا سیری صحیح و عقلانی منطبق بر شریعت داشته باشند.

نام‌گذاری کتاب

نام این کتاب «لبّ اللباب در سیر‌ و سلوک اولو‌‌الاَلباب» است. «لبّ» به معنای مغز و «لباب» به معنی مغزهاست؛ بنابراین لب‌اللباب یعنی مغزِ مغزها. این نام‌گذاری به‌سبب محتوای این کتاب می‌باشد که مغز و چکیدۀ مطالب در آن وجود دارد. از آن‌جا که مطالب این کتاب معرفتی است، لبّ اللباب همه علوم می‌باشد. از طرف دیگر اولوالالباب یعنی صاحبان عقول و از این‌رو این رساله برای افرادی نوشته شده است ‌‌‌‌‌که صاحبان عقل نیّر هستند.

سیر  تألیف کتاب لب‌اللباب

مؤلف این رساله، دوست عزیز ما سید محمد حسین حسینی طهرانی رحمه الله می‌باشد که سال‌ها قبل به رحمت خدا رفتند. قبر ایشان در صحن‌‌ اسماعیل‌طلا؛ یعنی صحن انقلاب در ایوان پایین پای آقا علی بن موسی الرضا (ع) قرار دارد. او قبل از‌‌ این‌که به نجف اشرف منتقل شود در شهر مقدس قم نزد علامه طباطبایی رحمه الله علومی ‌را فرا‌گرفت. مطالب این کتاب در واقع جلساتی بوده که علامه طباطبایی رحمه الله برای شاگردان خود بیان می‌کرد و مرحوم علامه طهرانی جمع‌آوری کرده و در نهایت به صورت یک کتاب تنظیم نموده است. می‌توان گفت علامه طباطبایی رحمه الله در کلاس درس، معیار مباحث خود را رساله شریف سیر و سلوک بحرالعلوم رحمه الله قرار داده بود؛ زیرا بخشی از مطالب این کتاب با رساله سیر و سلوک سیدبحرالعلوم رحمه الله تشابه دارد.

معرفی بخش‌های کتاب

این مجموعه شامل چهار بخش است:

بخش اول: معرفت اجمالی به سلوک را ارائه می‌دهد؛

بخش دوم: شرح تفصیلی عوالم مقدم بر عالم خلوص را بیان می‌کند؛

بخش سوم: شرح اجمالی طریق و کیفیت سلوک الی اللّه را توضیح می‌دهد؛

بخش چهارم: شرح تفصیلی طریق و کیفیت سیر الی اللّه را تبیین می‌کند.

ایشان در هر کدام یک از بحث‌ها، در اولِ امر بحثی اجمالی را بیان می‌کند و سپس به شرح و تفصیل آن می‌پردازد. عوالمی‌ را که انسان در آن باید سیر کند، به ترتیب نام می‌برد؛ اسلام ا‌کبر، ایمان ا‌کبر، هجرت‌کبری، جهاد ا‌‌کبر، اسلام اعظم، ایمان اعظم، هجرت عظمی ‌و جهاد اعظم که همه این‌ها را به ترتیب شرح می‌دهد.

مطلب عمده و مهم در این کتاب، بخش کیفیت سیر الی اللّه و شرایط لازم سلوک می‌باشد. علامه‌ طهرانی ره در این بخش، بیست و پنج منزل‌ برای سیر سالک ذکر می‌کند که عبارت است از: ترک عادات و رسوم، عزم، رفق و مدارا، وفا، ثبات و دوام، مراقبه، محاسبه، مواخذه، مسارعت، ارادت، ادب، نیت، صمت، جوع، خلوت، سهر، دوام طهارت، تضرع، احتراز از لذائذ، کتمان سرّ، شیخ واستاد، اوراد، نفی خواطر، ذکر و فکر. هم‌چنین ایشان در پایان کتاب، طرق مختلف نفی‌خواطر، مراتب مراقبه، عوالم چهارگانه توحید و اشعاری از حافظ ره را می‌آورند.

ویژگی‌های کتاب

ویژگی ‌‌های ممتاز این شرح در زیر به‌طور خلاصه بیان می‌گردد:

1.زبان ساده، روان و دل‌نشین؛

2.منطبق بودن بر حالات فردی و اجتماعی و توجه به تأثیر عملی و کاربردی جملات بر خوانندگان؛

3.جامعیّت شرح و بیان نکته‌های ناب؛

4.استفاده از آیات، روایت‌ها، اشعار و حکایت.

برشی از کتاب چلچراغ سلوک

اهمیت عرفان عملی

علامه‌ طهرانی ره در مقدمه برای اهمیت عرفان عملی کلامی‌ را از ملاصدرا ره آورده است که بسیار قابل توجه می‌باشد. می‌دانید که ملا‌صدرا در فلسفه مرد اول میدان است. علامه طهرانی ره می‌گوید: «فخر فلاسفه شرق بلکه افتخار فلاسفه عالم، صدرالمتالهین شیرازی پس از گذراندن عمر خود در حکمت متعالیه، در پایان چنان انجذابی به عبودیت و عبادت و تطهیر باطن و تزکیه سرّ پیدا می‌کند که از قلم توانای او می‌گذرد». ایشان در پایان عمرش از شیراز به کهک در استان قم هجرت کرده و در خانه‌ای عزلت می‌گزیند؛ زیرا دریافته بود که از این قیل و قال مدرسه و‌کتاب‌ها، ثمره و نتیجه حقیقی به دست نمی‌آید بلکه باید به عالم باطن و جذبه و انجذاب وارد شد. علامه‌ طهرانی ره می‌گوید ملاصد‌‌را در آخر عمرش این عبارت را گفته است: «و إنی لأستغفر اللّهَ کثیراً ممّا ضَیَّعتُ شطراً من عمری …»؛ من از خدا عزوجل طلب مغفرت می‌کنم که نیمی از عمرم را ضایع کردم. در واقع استغفارش از این است که عمرش را در کتاب‌ها و بحث‌ها و جدل‌ها گذرانده و چه خوب بود که همین وقت را در قرآن و آیات الهی و در احادیث اهل بیت (ع) صرف می‌کرد. البته صدر‌المتألهین ره می‌گوید که در اواخر عمر، وقتی عزلت گزیدم سرانجام خداوند بر قلب من گشود آن‌چه را که باید گشوده می‌شد و به برکت این دنباله‌رَوی از رسول اللّه (ص) به فلاح و رستگاری رسیدم و دریچه‌های نور بر من باز شد.