شرح کتاب چهل حدیث – جلسه ششم
اولین قدم در سیر الی الله، ترک معاصی است
آیتالله حاج شیخ محمد صالح کمیلی خراسانی در ادامه سلسله مباحث اخلاقی با محوریت شرح کتاب چهل حدیث امام خمینی (ره) در مسجد سلماسی قم گفت: اولین حدیث این کتاب در موضوع جهاد با نفس در چند فصل تنظیم شده است. فصل اول در موضوع خصوصیات نفس انسانی، فصل دوم در منزل تفکر و سومین فصل در خصوص منزل عزم است که در جلسات گذشته به آنها پرداخته شد.
حضرت امام در ملحقات منزل عزم، ضمن بیان موعظهای در زمینه تهذیب اخلاق و تزکیه نفس میفرماید: «اى عزیز، بکوش تا صاحب «عزم» و داراى اراده شوى، که خداى نخواسته اگر بى عزم از این دنیا هجرت کنى، انسان صورى بیمغزى هستى که در آن عالم به صورت انسان محشور نشوی». اهمیت عزم، عزیمت و همت یک سالک الی الله در فصل مربوط به «عزم» شرح و توضیح داده شد. حال اگر انسان بخواهد با چنین عزمی مخالفت کند و اراده و همتش کم باشد و قدمی برای اصلاح نفس و تهذیب نفس بر ندارد به صورت انسانی در عالم برزخ محشور نخواهد شد.
نیت و تصمیم
استاد اخلاق و عرفان ضمن تأکید بر مسئله نیت گفت: نیت و تصمیم یک مسئله مهمی در مسیر سیر و سلوک است. انسان سالکی که در این مسیر، پیشرفت سلوکی ندارد ولی عزم، تصمیم و نیتش بر این است که از منجلاب نفس خارج شود متفاوت است با کسی که خود را مهمل گذاشته و عزم، اراده و توجهی به مسائل سلوکی و اخلاقی ندارد.
وی ادامه داد: همه سرائر نفس در عالم برزخ ظاهر میشود و در آن عالم فقط باطن، حقایق و خلوص اعمال از انسان پذیرفته میشود. ممکن است اعمال عبادی مشوب به ریا و تظاهر یا نفس انسان یک نفس آلودهای باشد که مدام مرتکب خطای فکری، خطای روحی و خطای عملی میشود. انسانی که در صدد تزکیه و تهذیب نفس نیست امکان دارد گرفتار گناهان نفسانی و گناهان ظاهری نیز شود.
طبق فرمایش امام راحل، «عالم برزخ، محل کشف باطن و ظهور سریره» است؛ و آنچه در باطن از خفایا و زوایای معصیت پنهان است در قبر و عالم برزخ به صورت صوری زشت و قبیح نظیر مار، عقرب و حیوانات موذی برای انسان ظاهر میشوند. این یک مسئله روشنی است که در قران، روایات و در اقوال علما نیز به آن اشاره شده است.
اهمیت ترک معاصی
آیتالله کمیلی خراسانی با اشاره به اهمیت ترک معاصی گفت: طبق فرمایش امام راحل «جرئت بر معاصى کمکم انسان را بىعزم مىکند»؛ اگر انسان برای ترک معصیت همت نکند به انجام معاصی جرأت پیدا میکند. چون اولین قدم در سیر الی الله، ترک معاصی است. برخورد موردی با معاصی هم مدنظر نیست. مثلاً حاضر نشدن در مجالسی که دروغ میگویند یا غیبت میکنند به تنهایی کافی نیست. برای صاحب نفس مزکات که میخواهد تزکیه نفس کند برخورد موردی با معاصی چارهساز نیست؛ بلکه حتماً باید در درونش ملکهای از فضائل ایجاد شود؛ یعنی نفسش در ترک رذائل و ترک معاصی متمکن شود.
لزوم ملکه شدن ترک معاصی
وی ادامه داد: ملکه شدن ترک معصیت و اتیان واجبات بسیار زمانبر است و تمرین بسیار میخواهد. مخصوصاً برای کسی که میخواهد امام جماعت شود. عدالتی که برای امام جماعت شرط شده، ایجاد ملکهای از عدالت و معتدل بودن در ترک معاصی و انجام واجبات است که کار زیادی میطلبد و به همین آسودگی نیست.
این عدالت برای قاضی نیز لازم است. کسی که حکمی در دادگاه صادر میکند باید قبل از قضاوت، ملکه روحیِ معنویِ ترک معاصی را در وجود خودش ببیند و الا نباید بهدنبال قضاوت برود. یعنی اگر تمام اسباب و وسائل معصیت در مکان خلوتی که کسی او را نمیبیند برایش فراهم شود در اثر تحصیل ملکه و قدرت نفسانی در ترک معاصی، سست نمیشود. چون میداند خداوند و ملائکه همراهش هستند و اعمالش را در صحیفهاش مینویسند. لذا هنگام مواجه با گناه، لرزه بر اندامش میافتد.
اهمیت تمرین برای ترک معاصی/عوامل تضعیف اراده
استاد حوزه با توجه به آثار تقوا و خوف الهی در دل گفت: اگر تقوا و خوف الهی در دل باشد آنوقت انسان در جایی که اسباب معصیت از هر جهت برایش فراهم است مرتکب گناه و معصیت نمیشود. اما اگر تمرین نکرده باشد در چنین مواقعی مرتکب گناه میشود.
استاد حوزه علمیه با اشاره به عوامل تضعیف اراده گفت: لجاجت ورزیدن مثلاً دروغ بسیار گفتن، غیبت کردن، نفاق داشتن، اذیت و آزار به دیگران رساندن علی الخصوص در محیط خانواده نسبت به زن و فرزند از عواملی است که فرد را بدون عزم و اراده میکند. اگر کسی از همان ابتدا مانع انجام گناه بسیار کوچک نشود و بگوید این گناه صغیره است و من هم اصراری به انجام دوباره آن ندارم و همینطور مرتکب گناهان خرد و کوچک شود آنوقت بتدریج جرأت پیدا میکند و مرتکب گناهان بزرگتر میشود. باید از همان روز اول تصمیم گرفت که مرتکب هیچ گناه کوچک و بزرگی نشد.
اهمیت گناهشناسی و واجب شناسی
استاد حوزه علمیه با توجه به اهمیت گناهشناسی و واجب شناسی گفت: گناهشناسی و واجب شناسی قبل از ترک معاصی و انجام واجبات است. باید احکام رساله عملیه را به صورت اجتهادی، تقلیدی یا احتیاطی آموزش دید. باید دانست چه گناهانی از چشم، گوش و زبان صادر میشود تا یک وقت مبتلا به آنها نشد. کسی که خودش را خوب میبیند دیگر به دنبال مجاهدات نفسانی نمیرود و خود را به زحمت نمیاندازد. عزیزان این مسائل را چه وقت میخواهید یاد بگیرید؟ دوستان! ابتدا باید علم احکام را داشت. باید مقلد واقعی و عملی بود نه یک مقلد شعاری! باید رساله عملیه مرجع تقلید خود را داشت و آن را به طور کامل فرا گرفت تا بتوان شروع به ترک معاصی نمود.
آثار تغنیات در دل
وی ادامه داد: کسی که عزیمت و تصمیم قاطع ندارد، جوهر شریف نفس قدسیاش توسط شیطان و وسوسهها به سرقت خواهد رفت. مرحوم آیت الله شاه آبادی استاد معظم حضرت امام میفرماید: «بیشتر از هرچه گوش کردن به تغنیات سلب اراده و عزم از انسان میکند»؛ بانوان نیز صدای بنده را میشنوند؛ کلمه تغنیات از واژه غنی است؛ غنی به مفهوم آوازه خوانی اشعار و آهنگهای مطرب است. لذت بردن از آوازههای طرب و تغنی تأثیر به سزایی در سلب اراده و عزیمت برای ترک گناه دارد و باعث سستی در تصمیمگیری میشود.
استاد کمیلی گفت: امام خمینی (ره) در بخش دیگر این موعظه میفرماید: «پس ای برادر از معاصی احتراز کن؛ و عزم هجرت به سوی حق تعالی نما؛ و ظاهر را ظاهر انسان کن؛ و خود را در سلک ارباب شرایع داخل کن؛ و از خداوند تبارک و تعالی در خلوات بخواه که تو را در این مقصد همراهی فرماید؛ و رسول اکرم (صلیاللهعلیهوالهوسلم) و اهل بیت او را شفیع قرار ده که خداوند به تو توفیق عنایت کند و از تو دستگیری نماید؛» انسان باید اعتراف کند که ممکن است در برنامههایش دچار لغزش و خطایی شود. اگر کسی بگوید که خود را درست کرده و کارش تمام است که دیگر هیچ!
همیشه باید مراقبه را به همراه داشت؛
وی ادامه داد: حضرت امام میفرماید: «زیرا که انسان در ایام حیات لغزشگاههاى عمیقى دارد. که ممکن است در آن واحد به پرتگاه هلاکت چنان افتد که دیگر نتواند از براى خود چاره بکند. بلکه در صدد چارهجویى هم بر نیاید. بلکه شاید شفاعت شافعین هم شامل حال او نشود. نعوذ باللّه منها». انسان به خاطر لغزشهایی که در پیش دارد نباید خاطرش آسوده شود. چون ممکن است در یک لحظه مراقبه را از دست بدهد و مرتکب معصیت شود. همیشه باید مراقبه را به همراه داشت، مراقب اعمال خود بود. و خدا را در تمامی حرکات و سکنات، حاضر و ناظر دید.
اولین توصیه مرحوم استاد آیت الحق حاج سید هاشم حداد (رض)
اولین دستور و توصیه مرحوم استاد آیت الحق حاج سید هاشم حداد (رض) به بنده این بود که همیشه به یاد خدا باش؛ یعنی دائما به خودت تلقین نمایی که خدایی بالای سرت هست که حاضر و ناظر است و ذکر شریف «یا حاضر و یا ناظر» را به همراهت داشته باشی تا ملکهای از حضور در نفست پیدا شود. آنوقت میتوان خود را در برابر معاصی کنترل نمود و جلوی نفس را گرفت. بعضی قصدِ ترک گناه را دارند و اراده و عزم هم دارند. همانند دوستان حاضر در این مجلس که آمدهاند تا موعظه و کلامی بشنوند.
باید یک مقدار توجه، مراقبه و محاسبه را بیشتر نمود. ولی عدهای اصلاً به دنبال چارهجویی نیستند و در کلاسهای اخلاقی شرکت نمیکنند. ممکن است شفاعت شافعین شامل حال یک عده نشود. چون آنها دچار حالتی از لجبازی، عناد، گناه و معصیت شدهاند که دیگر توجهی به این مسائل ندارند. لذا شفاعت شفیعان شامل حال آنها نمیشود. وقتی فردی ذرهای توجه نمیکند و قدمی برای اصلاح نفسش بر نمیدارد. چطور انتظار دارد مورد شفاعت حضرت امام زمان (عج) و حضرات ائمه معصومین (علیهم السلام) قرار بگیرد. لذا باید ابتدا وسط میدان اصلاح و تهذیب نفس شد. تا انشاءالله در راه کمالات و درجات عالیه از تزکیه و تهذیب نفس موفق شد.
دانلود صوت بیانات حضرت آیت الله کمیلی خراسانی در شرح کتاب چهل حدیث حضرت امام خمینی (جلسه ششم)
مدّت زمان ۲۸:۲۵ دقیقه
تاریخ: ۱۴۰۲/۱۱/۲۲
مکان: قم- مسجد سلماسی
