آماده‌ سازی برای ورود به ماه مبارک رمضان و سال نو

آیت الله کمیلی خراسانی از استادان اخلاق حوزه علمیه قم در آستانه ورود به ماه مبارک رمضان و تحویل سال نو ضمن قرائت فرازهایی از خطبه شعبانیه پیامبر اکرم (ص) با مضامین عالی «عن الرضا عن آبائه عن علی علیه السلام قال إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ‏ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیم» اظهار داشت: اهل منبر و اهل سیر و سلوک هر ساله قبل از ورود به ماه مبارک رمضان متذکر این کلمات عالی و شریف پیامبر (ص) درباره فضائل این ماه مبارک می‌شوند که ان شاء الله به آن عمل شود.

وی گفت: خود را باید برای ورود به این ماه شریف، مهیا و آماده ساخت و خودسازی نمود. لذا محاسبه پایانی سال لازم است که جدای از محاسبات روزانه، شبانه، هفتگی و ماهانه است. سید ابن طاووس برای روز آخر ماه ذی الحجه که آخرین روز سال قمری است دو رکعت نماز و دعا نقل کرده است. سال شمسی نیز تقریباً مشابه سال قمری است لذا مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان این نماز و دعا را در مراقبات آخرین روز سال شمسی نیز بیان نموده است.

آیت الله کمیلی افزود: دو نوع اعمال، رفتار و گفتار در سالی که گذشت از ما صادر شده که برخی شایسته و برخی ناشایست بوده است. لذا با خواندن این دعا از خدا خواسته می‌شود تا آن اعمالی را که مورد پسند الهی بوده از ما قبول و آن افعالی را که در آن گناه، خلاف و معصیت بوده را عفو بفرماید. این مطلب زمانی بدست می‌آید که فرد از خود حسابرسی نماید. لذا به ما دستور داده‌اند و فرمودند: «حَاسِبُوا أَنْفُسَکمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا وَ زِنُوا قَبْلَ أَنْ تُوزَنُوا ومُوتُوا قَبْلَ أَنْ تَمُوتُوا»؛ یعنی پیش از آن که مورد حسابرسی قرار گیرید به حساب نفس خود برسید؛ نگذارید دیگران شما را بسنجند و آن را به روز قیامت موکول نکنید. پیش از آن که سنجیده شوید، نفس خود را در ترازوی سنجش بگذارید؛ و قبل از اینکه شما را بمیرانند بمیرید!

استاد اخلاق درباره موت اختیاری گفت: خیلی هنر می‌خواهد تا فردی بتواند در همین دنیا به موت اختیاری برسد. باید نفس خود را هر روز به چهار دستور علمای اخلاق یعنی «مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه» متعهد کرد. فرد باید خیلی با خودش کار کند تا بتواند نفس اماره، سرکش و شیطانی خود را ذلیل و خاموش سازد. همان نفسی که انسان هر کاری می‌کند به راه نمی‌آید. باید تمام هواها و خواسته‌ها را میراند تا نفس بمیرد و موت اختیاری حاصل شود. آنجاست که موت قهری برای شما آسان خواهد بود. همان موتی که از طریق حضرت عزرائیل و اعوانش به انجام می‌رسد.

استاد حوزه افزود: اگر انسان می‌خواهد سکرات موت را نبیند و به آسودگی جان بدهد باید این حدیث در وجودش مصداق پیدا کند. مرگ برای انسان مؤمن همانند بوییدن یک سیب خوشبوست. فرد در لحظه مرگ با تمام حقایق مواجه می‌شود و دیگر نمی‌تواند نفاق کند.

وی تصریح کرد: همان‌طوری که در ایام پایانی سال به دنبال خانه‌تکانی، خرید لباس نو، تغییر مبلمان منزل، خرید آجیل، خرید مواد غذایی، تهیه سفره هفت‌سین و بسیاری از آداب و رسوم دیگری هستید که عرف جامعه شده باید یک مقدار هم به فکر خودتان باشید. ما که چنین برنامه‌هایی را نداشته و نداریم. اما چطور است که برای ظواهر این‌قدر زحمت می‌کشید و آن را جزو آبرو و حیثیت خود می‌دانید و هرطور که شده آن‌ها را تأمین می‌کنید اما به فکرخود نیستید؟!

آیت الله کمیلی در بخش دوم سخنانش در ادامه شرح کتاب آداب نماز به بیان و شرح موعظه‌ای از حضرت امام راحل (رض) درباره تفسیر سوره حمد پرداخت و گفت: «بدان ای عبد سالک، که حصر «عبادت» و «استعانت» به حق نیز از مقامات موحّدین و مدارج کامله سالکین نیست؛ زیرا که در آن دعوی است که منافی با توحید و تجرید است؛ بلکه رؤیت عبادت و عابد و معبود و مستعین و مستعانٌ به و استعانت، منافی با توحید است؛ و در توحید حقیقی که به قلب سالک جلوه کند، این کثرات مستهلک، و رؤیت این امور مضمحل است. بلی، کسانی که از جذبه غیبیّه به خود آمده و مقام صحو برای آنها حاصل شده، کثرت حجاب آن‌ها نیست»؛

وی گفت: ضمیر «ایاک» در ابتدای آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، حصر را می‌رساند. یعنی فقط خداوند معبود و مستعان است و فقط از او استعانت و کمک گرفته می‌شود. اما کسی که عبادت و استعانت را در نماز و غیر نماز در خداوند حصر می‌کند آیا می‌تواند آن را مقامی برای خویش بداند و بگوید که دلم همیشه نزد خداوند است؟ از منظر حضرت امام راحل (رض) همین‌که انسان بگوید «من نماز می‌خوانم» همین منیت و انانیت، حجاب بزرگی محسوب می‌شود و با توحید کامل و حقیقی و تجرید منافات دارد. باید خداوند را از هر چیزی نظیر خود و دیگران مجرد نمود و وارد عالمی از وحدت و توحید شد. باید چشم، عقل و فکر توحیدی پیدا کرد.

استاد اخلاق افزود: توحید خالص، مسئله درونی و باطنی شخص سالک است. در آن‌جا اصلاً ذره‌ای از کثرت دیده نمی‌شود و نمی‌توان گفت: یکی من و یکی خدا؛ یکی جهان و یکی خدا. هیچ ادعایی در برابر آن واحدِ احدِ فردِ صمد، صحیح نیست. کثرات فانی هستند. نباید به آن‌ها تکیه نمود و برایشان ارزشی قائل شد. همه چیزها در مقابل آن قدرت لایزال الهی، هیچ و معدوم‌اند و تمامی آن‌ها می‌میرند و از بین می‌روند.

وی در ادامه گفت: فقط افراد کار کرده، زحمت کشیده‌ و دارای استاد،‏ آداب، اربعینیات و برنامه‌های بسیار می‌توانند به مطالب عرفا و حضرت امام راحل (رض) درباره توحید دست پیدا کنند. آن‌ها می‌توانند مجذوب جذبه‌ها شوند و از مقام محو وارد مقام صحو شوند و حجاب کثرت را از بین ببرند.

استاد اخلاق با اشاره به تقسیم‌بندی چهارگانه حضرت امام گفت: مردم چند طایفه‏‌اند:

۱- «گروهی محجوبانند، چون ما بیچارگان فرورفته در حجب ظلمانی طبیعت.»؛ گروه اول کسانی هستند که در حجاب نفس، طبیعت، دنیا و مادیات محجوب هستند. حضرت امام (رض) آن قدر متواضع هستند که خود را جزو طایفه محجوبین می‌دانند. چقدر انسان باید فروتن باشد که هرچه خدا به او بدهد باز خود را ناقص بداند.

۲- «و گروهی سالکانند، که مسافر الی اللَّه و مهاجر به سوی بارگاه قدسند».

۳- «و گروهی واصلانند، که از حجب کثرت خارج، و اشتغال به حق دارند و از خلق غافل و محجوبند؛ و از برای آنها صعق کلی و محو مطلق حاصل شده است.»؛ این گروه چون یک دید حقی و توحیدی پیدا کرده‌اند عالم را جدای از خداوند نمی‌بینند بلکه در همه چیز حق را می‌بینند.

۴- «و یک گروه راجعان الی الخلق هستند، که سمت مکمِّلیّت و هادویّت دارند؛ چون انبیای عظام و اوصیای آنها -علیهم السلام- و این طایفه با آنکه در کثرتْ واقع، و به ارشاد خلق مشغولند، کثرتْ حجاب آنها نیست و از برای آنها مقام برزخیّت است.»؛ این گروه به آن مرتبه کمال مطلق رسیده‌ و کامل و مکمل شده‌اند؛ لذا می‌توانند از افراد طالب چنین مقامات و مراتبی دستگیری نمایند.

در ادامه حضرت امام می‌فرماید: «بنابراین، إیّاک نعبد و إیّاک نستعین به حسب حالات این طوایف فرق می‌کند. پس از ما محجوبان صرف ادّعا و صورت است. پس، اگر تنبّه بر حجاب خود پیدا کنیم و نقصان خود را دریابیم، به هر اندازه‌ای که از نقصان خود مطَّلع شویم، عبادت ما نورانیّت پیدا کند و مورد عنایت حق تعالی شود .و از سالکان به اندازه قدم سلوک نزدیک به حقیقت است. و از واصلان نسبت به رؤیت حق حقیقت است، و نسبت به رؤیت کثرت صرف صورت و جری بر عادت است. و از کاملان صرف حقیقت است، پس نه آن‌ها حجاب حقّی دارند و نه حجاب خلقی».

وی در توضیح عبارات فوق گفت: هرکس به میزان اعتقاد و ایمانش می‌تواند «ایاک نعبد و ایاک نستعین» را بگوید. حالا ببینید جزء کدامیک از طوایف هستید. فردی که به دارایی، کار و حساب بانکی‌اش اتکا دارد و تصور می‌کند رزق و روزی‌اش‌ به دست دیگران است چگونه به دروغ «ایاک نعبد و ایاک نستعین» را می‌گوید؟

آیت الله کمیلی افزود: اگر انسان به خودش مغرور نشود و نواقصش را شناسایی و تکمیل نماید آن‌وقت دلش نورانی می‌شود. چنین فردی در کثرت هم یک صورت می‌بیند و مستغرق در وحدت است نه اینکه وحدت را یک صورت ببیند و در کثرت مستغرق باشد. انسان تا زمانی‌که در این دنیا زندگی می‌کند به امور ظاهری و مادی مانند خواب، خوراک، پوشاک و مسکن نیاز دارد. ولی در مقام روح و توحید صرف اگرچه انسان با این امور ممزوج بوده و معاشرت دارد ولی معاشرتش یک معاشرت توحیدی و الهی است و با ‏ آن‌کس که در حجاب است متفاوت است.

استاد اخلاق در پایان گفت: ان شاءالله با تلاش و کوشش بتوانید از کلمات برجسته حضرت امام استفاده نمایید. این کلمات در آیات قرآنی و احادیث آمده و همه عرفا نیز آن‌ها را بیان کرده‌اند و در آثار قلمی بنده نیز به تفصیل آمده است.